2020, Volume 109, Issue IV

Internowanie w stanie wojennym (1981-1982) – nowe zadanie dla więziennictwa

Bartłomiej Perlak¹
-------------------------------------------------------------------------------------------------
¹-, Areszt Śledczy w Świdnicy


Autor korenspondencyjny: Bartłomiej Perlak; -, Areszt Śledczy w Świdnicy; email: pwp@pwp.edu.pl

Full text

Streszczenie

13 grudnia 1981 r. został wprowadzony w Polsce stan wojenny, który dla blisko 10 tys. obywateli wiązał się z utratą wolności i internowaniem w ośrodkach odosobnienia, utworzonych w większości w jednostkach penitencjarnych. Z chwilą wprowadzenia stanu wojennego minister sprawiedliwości Sylwester Zawadzki na podstawie art. 45 ust. 1 Dekretu z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym wydał zarządzenie, w którym powołano 36 ośrodków odosobnienia dla osób internowanych. Zasadniczo były to specjalnie przygotowane i wyodrębnione oddziały znajdujące się przy aresztach śledczych, zakładach karnych oraz ośrodkach przystosowania społecznego. I choć formalnie wykonanie internowania powierzono funkcjonariuszom Służby Więziennej, to decydująca rola przypadła komendantom wojewódzkim Milicji Obywatelskiej i funkcjonariuszom Służby Bezpieczeństwa. Wyjątkiem były „internaty” utworzone w ośrodkach rządowych i wczasowych, w których umieszczono byłych prominentów partyjnych. Staranne przygotowanie akcji internowania realizowanej pod kryptonimem „Jodła” sprawiło, że przebiegała ona niezwykle sprawnie prawie we wszystkich regionach Polski. W  całym kraju 14 grudnia 1981 r. zatrzymano łącznie 3392 osoby na ogólny stan 4318 osób przewidzianych do internowania. Początkowo zaskoczeni i zdezorientowani funkcjonariusze Służby Więziennej nie wiedzieli, jak postępować z uwięzionymi. Z uwagi na to, że nie byli oni skazani wyrokami sądowymi, stosowano wobec nich regulamin tymczasowego aresztowania. Zasady internowania osób uregulowało dopiero rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 20 grudnia 1981 r. w sprawie regulaminu pobytu osób internowanych w ośrodkach odosobnienia. 
Przepisy obowiązujące internowanych przebywających w ośrodkach były niemal kopią wspomnianego regulaminu wykonywania tymczasowego aresztowania. Większość decyzji dotyczących osadzonych podejmował właściwy komendant wojewódzki Milicji Obywatelskiej. Porządek dnia obowiązujący w każdym ośrodku określał szczegółowo komendant placówki. Generalnie, podobnie jak w zakładach karnych, każdy dzień rozpoczynał się od porannego apelu ogłaszanego zwykle o godzinie 7.00, a kończył ciszą nocną zapowiadaną najpóźniej o godzinie 22.00. Stopień izolacji internowanych i zakres swobód zależał od komendanta kierującego ośrodkiem. Czas wolny mogli zazwyczaj organizować sobie we własnym zakresie. Ostatni internowani zostali zwolnieni 23 grudnia 1982 r. Łącznie w jednostkach penitencjarnych przebywało 9736 osób, wielu z nich dwukrotnie. Najwięcej jednak osób internowano 21 grudnia 1981 r., tj. 5128 (w tym 313 kobiet).

Słowa kluczowe

stan wojenny, internowanie, więziennictwo, ośrodek odosobnienia

---

Internment under martial law (1981-1982) − a new task of the prison system

Summary

On December 13, 1981, martial law was introduced in Poland, which for nearly 10,000 citizens was associated with the loss of freedom and internment in dedicated detention centers, created in the vast majority of penitentiary establishments. Upon the introduction of martial law, the Minister of Justice, Sylwester Zawadzki, pursuant to Art. 45 sec. 1 of the Decree of 12 December 1981 on martial law, he issued an order establishing 36 detention centers in which internees were to be placed. Basically, these were specially prepared and separated units located at pre-trial detention centers, prisons and social adjustment centers. And although the execution of internment was formally entrusted to the officers of the Prison Service, the decisive role was played by the provincial commanders of the Citizens’ Militia and the officers of the Security Service. The exceptions were the “boarding houses” established in government and holiday centers where former party prominent figures were placed. Careful preparation of the internment action, carried out under the code name “Jodła”, made it extremely efficient in practically all regions of Poland. On December 14, 1981, out of the total number of 4,318 people intended for internment, a total of 3,392 were detained in the country. Initially surprised and confused, the Prison Service officers did not know how to deal with the prisoners at all. Due to the fact that they had not been convicted, the rules of pre-trial detention were applied to them. The rules of internment were regulated only by the Regulation of the Minister of Justice of December 20, 1981 on the rules of stay of interned persons in detention centers. The regulations applicable to internees detained in the centers were almost a copy of the above-mentioned regulations on the execution of pre-trial detention. Most decisions concerning inmates were made by the competent voivodeship commander of the Citizens’ Militia. The order of the day in force in each center was specified in detail by the head of the facility. Generally, however, similarly to prisons, each day started with a morning roll-call, usually announced at 7.00 pm, and ended with a night silence announced no later than 10.00 pm. The degree of isolation of the internees and the scope of their freedom depended on the commander in charge of the center. The interned could usually organize their free time on their own. The last internees were released on December 23, 1982. In total, there were 9,736 people in penitentiary establishments, many of whom stayed there twice. However, the most people were interned on December 21,1981, i.e. 5,128 (including 313 women).

Keywords

martial law, internment, prisons